در این گزارش سیر اجرایی و عملیاتی شبکه اجتماعی دانش آموزان (شاد) که توسط وزارت آموزش و پرورش راه اندازی شده مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به تحولات آینده حول این شبکه آموزشی و مشخص شدن جزئیات بیشتر، این گزارش تحقیقی به مرور به روز رسانی و تکمیل می شود. آخرین ویرایش این مطلب در 26 فروردین 1399 انجام شد.

در صورتی که قصد دانلود سریع برنامه کاربردی شبکه آموزشی دانش آموزان (شاد) را از وبسایت shaddl.medu.ir دارید کلیک کنید تا دریافت آخرین نسخه (ورژن) اپلیکیشن شروع شود. همچنین می توانید از نسخه تحت وب این پیام رسان به نشانی shadweb.iranlms.ir استفاده کنید.

مقدمه

تفحص و کاوش در روند عملیاتی شدن این پیام رسان / شبکه اجتماعی و مسائلی که در متن و حاشیه آن اتفاق افتاده و می افتد، از سه جنبه اهمیت دارد:

1. استفاده از این پیام رسان / شبکه اجتماعی به عنوان یک بستر رسمی برای ارائه خدمات یکی از دستگاه های اجرایی و دولتی به نوعی الزام برای بهره برداران و خدمت گیرندگان تبدیل شده است. در واقع بر خلاف بسیاری از پیام رسان های داخلی و خارجی که استفاده از آن ها برای اکثر کاربران ابتدائاً جنبه تفریحی و سرگرمی داشته و بعد جنبه جدی ، شبکه شاد ، هم برای دانش آموزان و هم برای معلمان، به عنوان جایگزین کلاس درس تعریف شده است. به عبارت دیگر هم معلمان و هم دانش آموزان در شرایط کرونایی فعلی ناچارند به جای کلاس و مدرسه پای شاد و اینترنت بنشینند.
2. همان طور که در این گزارش خواهید خواند ، این دومین تلاش وزارت آموزش و پرورش برای ارائه خدمات آموزشی بر بستر خاص پیام رسان است. همچنین می توان گفت این تقریباً اولین پیام رسانی است که یکی از دستگاه های دولتی در سطح کلان، به طور رسمی برای ارائه خدمات خود اقدام به توسعه آن و یکپارچه سازی با سایر سامانه ها و بانک های اطلاعاتی خود کرده است. نتایج و تجربیات حاصل از این پروژه، روی تصمیمات و اقدامات آینده آموزش و پرورش و سایر دستگاه ها تأثیر خواهد گذاشت.
3. فرایند اجرایی شبکه اجتماعی دانش آموزان و مسائل و مشکلاتی که از ابتدا تا کنون داشته علاوه بر معلمان و کادر آموزش و پرورش، جمعیت 14 میلیونی دانش آموزان کشور و حتی خانواده های آن ها را هم درگیر خود نموده است. لذا حساسیت و اهمیت این پروژه از نظر تأثیراتی که بر جمع زیادی از خانواده های ایرانی خواهد گذاشت، به ویژه در وضعیت جدید چند برابر می شود.

شبکه اجتماعی دانش آموزان (شاد)

چه شد که آموزش و پرورش به فکر ایجاد پیام رسان / شبکه اجتماعی افتاد؟

با بروز بحران بیماری کرونا در ایران کلیه مراکز آموزشی از جمله مدارس برای پیشگیری از شیوع این بیماری (که هم اکنون به پاندمی و همه گیری جهانی تبدیل شده) تعطیل شدند. طولی نکشید که معلوم شد کروناویروس تا مدت نسبتاً زیادی بر جنبه های مختلف زندگی ایرانیان سایه خواهد انداخت.

بنابراین کلیه سطوح مجموعه آموزش و پرورش، از بالاترین سطح (وزارت) تا پایین ترین سطح (مدارس) با شعار آموزش تعطیل نیست وارد عمل شده و برای عقب نماندن دانش آموزان از تحصیل فعالیت های متنوعی را طراحی و اجرا کردند. عمده برنامه های اجرا شده حول محور آموزش غیرحضوری و تحصیل از خانه است.

در سطح کلان، وزارت آموزش و پرورش با مشارکت سازمان صدا و سیما برنامه تلویزیونی آموزش مکمل را تهیه کرد که روزانه برای تمامی پایه های تحصیلی از شبکه های چهار و آموزش پخش می شود.

جدول پخش برنامه دروس مدارس به صورت روزانه از طریق وبسایت وزارت آموزش و پرورش اعلام می شود.

در سطوح پایین تر، بسیاری از ادارات آموزش و پرورش در استان ها و شهرستان ها نیز فیلم های آموزشی را با تدریس معلمان برجسته خود تهیه کرده و از طریق شبکه های تلویزیونی استانی و یا وبسایت های اینترنتی در معرض دید و دسترس دانش آموزان قرار دادند. همچنین بسیاری از مدارس و معلمان ، به شکل خودجوش اقدام به ارائه محتواهای آموزشی در فضای مجازی کردند.

همین جا مسأله ای به وجود آمده بود که می توان گفت شاید یکی از محرک های ورود رسمی وزارت آموزش و پرورش به عرصه توسعه پیام رسان / شبکه اجتماعی مخصوص خود شد: بخش قابل توجهی از فعالیت آموزشی معلمان و دانش آموزان و گرد هم آمدن آنها در فضای مجازی، بر بستر اپلیکیشن های پیام رسان و از جمله پیام رسان های خارجی انجام می شود. یکی از مهم ترین دلایل آن هم البته اثر شبکه ای است که در واقع مفهومی است در علم اقتصاد به معنای تأثیری که یک استفاده کننده از یک کالا یا خدمات، بر ارزش آن دارد.

اما استفاده غیر رسمی معلمان و دانش آموزان از پیام رسان ها (چه داخلی و چه خارجی) به تدریج چالش ها و حاشیه هایی از جنس تربیتی  ایجاد کرد. رها شدن دانش آموزان در فضای ناامن پیام رسان هایی که رسماً توسط دولت مسدود شده اند، باعث نگرانی خانواده ها و انتقاد برخی کارشناسان شد.

بنابراین وزارت آموزش و پرورش به فکر راه اندازی شبکه اجتماعی رسمی مخصوص دانش آموزان تحت مدیریت و نظارت خود افتاد. اما این اولین بار نبود که توسعه پیام رسان / شبکه اجتماعی در دستور کار این وزارتخانه قرار می گرفت.

تاریخچه ایجاد پیام رسان / شبکه اجتماعی توسط آموزش و پرورش

شبکه اجتماعی ویژه دانش آموزان نخبه و ممتاز؛ وعده ای که عملی نشد

سابقه طرح ایجاد شبکه اجتماعی دانش آموزی توسط آموزش و پرورش به سال 1393 باز می گردد. در این سال معاون وقت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در مصاحبه ای از اتمام کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی بر روی شبکه اجتماعی دانش آموزی خبر داد و وعده داد که فاز اول آن در دهه فجر همان سال با حضور دانش‌آموزان نخبه و ممتاز آغاز به کار خواهد کرد. اما هم او در پایان سال 93 افتتاح این شبکه را به سال آینده اش موکول کرد.

البته وعده راه اندازی شبکه اجتماعی در سال 94 هم مجدداً تکرار شد و گفته شد که اولين گروهي كه به اين شبكه مي پيوندند دانش آموزان قرآني ممتاز كشوري هستند.

اما به هر حال در آن سال ها چیزی به نام شبکه اجتماعی شاد ایجاد نشد.

سینا روبیک

سینا روبیک ؛ شبکه تعاملی و تلویزیون اختصاصی با سرمایه گذاری بخش غیردولتی

در سال 1396 کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که زیر نظر وزارت آموزش و پرورش فعالیت می کند، پیام رسان سینا را ایجاد و آماده بهره برداری می کند. وزارت آموزش و پرورش نیز استفاده از همین اپلیکیشن را به عنوان «شبکه تعاملی اختصاصی و مجاز حوزه آموزش و پرورش» به ادارات و مدارس ابلاغ می کند.

پیشتر، سید محمد بطحایی وزیر سابق آموزش و پرورش، سینا را مخفف سامانه یک پارچه نرم افزاری آموزش و پرورش معرفی کرده بود و گفته بود: در شبکه تعاملی آموزش و پرورش، علاوه بر برنامه‌های آموزشی، برنامه‌های نرم‌افزاری نیز ارائه می‌شود. وی همچنین گستره فعالیت سینا را تا آموزش مدیران و حتی خانواده ها و اولیای دانش آموزان اعلام کرده بود.

پیام رسان سینا که مدتی در برنامه خندوانه هم توسط رامبد جوان تبلیغ می شد، در واقع یک برنامه زیرمجموعه سوپر اپ روبیکا بود و به همین علت سیناروبیک هم نامیده می شد. سوپر اپ در واقع یک اپلیکیشن جامع است که طبق یک تعریف به کاربران اجازه می‌دهد تا بطور همزمان به تعدادی از ویژگی‌ها و خدمات مختلف دسترسی داشته باشند که به‌طور معمول از طریق چندین اپلیکیشن مستقل در دسترس هستند.

فرایندی که مرکز برنامه ریزی منابع انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش برای بهره برداری از سیناروبیک ارائه داده بود، شامل ایجاد چند نوع کانال اطلاع رسانی ویژه با عناوینی نظیر کادر اداری مدرسه، اولیای دانش آموزان و کلاس، و همچنین اضافه کردن حداقل 20 نفر از اولیا ، 5 نفر از کادر مدرسه و … به این کانال ها می شد. از جمله مزایای این اپلیکیشن که تبلیغ می شد مصرف رایگان اینترنت بود.

تلویزیون تعاملی سینا

در کنار سیناروبیک، برنامه دیگری با نام رسانه تعاملی سینا تی وی راه اندازی شد که سایت آن (sinatv.medu.ir) دیگر در دسترس نیست. وزیر وقت آموزش و پرورش به مناسبت آغاز سال تحصیلی 97-98 از طریق سیناروبیک و این تلویزیون تعاملی با خانواده ها گفتگوی زنده انجام داد.

مدیر پروژه تولید برنامه شبکه تعاملی سینا در مصاحبه ای قالب برنامه های تولید شده را مستند، موشن گرافی، انیمیشن و داستانی اعلام کرده و درباره موضوع ، محتوا و مخاطبان برنامه های تلویزیون سینا گفته بود:

سعی کردیم به مقوله آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد در سنین نوجوانی، حریم خانه و ارتباط دانش‌آموزان با والدین و دوران رشد کودکان و نوجوانان بپردازیم؛ ضمن اینکه سعی شد در خصوص آگاهی‌رسانی درباره مهارت‌های زندگی، محیط زیست و حقوق شهروندی مطالبی را به دانش‌آموزان ارائه کنیم.

[…]

در فاز بعدی، برنامه‌ای مختص معلمان و مدیران مدارس تولید و پخش می‌شود که در خصوص مدیریت فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی، امور اداری و مالی مطالبی را ارائه می‌کند.

در سال 97، وزارت آموزش و پرورش از اپلیکیشن سینا و وبسایتی با نشانی home.sinarubik.ir (در دسترس نیست) برای ثبت نام داوطلبان شرکت در انتخابات عضویت در شورای عالی آموزش و پرورش استفاده کرد.

تلویزیون تعاملی سینا البته چندان بدون حاشیه نبود تا جایی که بطحایی در آخرین نشست خبری قبل از استعفای خود درباره ابهامات پیرامون آن گفت:

روزی که به عنوان وزیر آموزش و پرورش کارم را شروع کردم، گفتم که ما به شبکه ارتباطی و تعاملی با جامعه ذینفعان نیاز داریم؛ بعد از بررسی‌های متعدد و مختلف، برای ایجاد یک تلویزیون تعاملی تنها دستگاه دولتی و معتمد نظام که می‌توانست این خدمت را به ما ارائه دهد، سازمان تبلیغات اسلامی بود.

سینا تی‌وی مالکیت دولتی دارد و کسی نمی‌تواند سهامدار آن باشد؛ ما تا امروز ریالی برای تلویزیون تعاملی سینا هزینه نکردیم و تا امروز ریالی هم دریافت نکردیم اما خیلی امیدواریم این پلتفورم، منبع درآمدی برای آموزش و پرورش باشد و نه هیچ فرد حقیقی سهامدار آن است و شایعاتی که در فضای مجازی با بداخلاقی پخش می‌شود، صحت ندارد.

به هر حال اپلیکیشن سینا و آموزش های مجازی در آن زمان چندان که مورد انتظار طراحان و برنامه ریزان بود در بدنه آموزش و پرورش چندان نفوذ نکرد. شاید به دلیل آن که هنوز اضطراری برای توسعه کلاس های درس به فضای مجازی احساس نمی شد.

هر چند برخی از معلمان فعال در مدارس مختلف، تدریس و امور آموزشی خود را در فضای مجازی و پیام رسان های مختلف (اکثراً خارجی) انجام می دادند، آموزش و پرورش اما ظاهراً چندان علاقه ای به پیگیری این قضیه از خود نشان نداد.